Ήταν άνοιξη του 2016 όταν τα αρχικά κύματα ερχομού προσφύγων έφταναν στον Πειραιά. Έναν χρόνο μετά και για το εξαντλημένο 26ο τεύχος, Καλοκαίρι του 2017, δημοσιεύσαμε με τον ίδιο τίτλο μια συνέντευξη με το Χοζέφα, νεαρό πρόσφυγα σε μια διαφορετική συγκυρία τουλάχιστον στο δημόσιο πεδίο – ή μήπως όχι…
Ο πόλεμος έχει πολλές αναγνώσεις αλλά μονάχα έναν επίλογο. Ο επίλογος αυτός μπορεί να συνοψιστεί σε μια λέξη. Απόγνωση. Ο πόλεμος λοιπόν έχει την ανάγνωση του βομβαρδισμού με την συμμετοχή του ΟΗΕ, των ΗΠΑ και της «πολιτισμένης Ευρώπης». Έχει την ανάγνωση όπου κατοικημένες περιοχές μετατρέπονται σε ερείπια και οι άνθρωποι σε ψυχικά φαντάσματα κι αν αυτά είναι λίγο πολύ γνωστά τότε η επόμενη ανάγνωση έχει ανατριχιαστικό ενδιαφέρον. Ο πόλεμος στις κοινωνίες που επικρατεί «κοινωνική ειρήνη» είναι σιωπηλός, πολλές φορές μάλιστα ντύνεται με τον μανδύα του ανθρωπισμού.
Το 2015 η μεγάλη «προσφυγική-ανθρωπιστική» κρίση χτύπησε την πόρτα της Ελλάδας, για την ακρίβεια έσκασε σαν ένα τσουνάμι στα παράλια του Ανατολικού Αιγαίου και σαν ένα πρώτο ρεύμα εισροών από τον Έβρο. Η χρονική συγκυρία έβρισκε τη χώρα «λαβωμένη» από την καπιταλιστική κρίση και την κοινωνία να βρίσκεται σε κατάσταση σοκ. Οι περιπολίες από την Frontex στο Αιγαίο και οι φωνές που άρχισαν να πληθαίνουν για τη κατασκευή φράχτη στον Έβρο έδειξαν από την πρώτη στιγμή ποιες ήταν οι κρατικές πρακτικές απέναντι στους πρόσφυγες. Κι αν αυτή ήταν η πρώτη αντίδραση το ελληνικό κράτος επεφύλασσε και συνέχεια.
Την άνοιξη του 2016 και αφού για περισσότερους από πέντε μήνες το λιμάνι του Πειραιά χρησιμοποιείται ως αποθήκη σωμάτων και ψυχών έρχεται η στιγμή που οι πρόσφυγες θα πρέπει να καταστούν και πάλι «αόρατοι». Το Πάσχα πλησίαζε και η εμπορική κίνηση του λιμανιού δεν θα μπορούσε να συνδυαστεί με την εικόνα προσφύγων που διαμένουν σε σκηνές και αποθήκες. Τότε ενεργοποιείται το πλάνο των «καμπ». Περίπου 3000 πρόσφυγες μεταφέρονται στην περιοχή του Σκαραμαγκά. Σε ένα «κέντρο φιλοξενίας κλειστού τύπου». Οι ορισμοί που δίνει το κράτος για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της εποχής μας έχουν τη σημασία τους. Οι σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί με τους ανθρώπους δεν μας επιτρέπουν να τους ξεχάσουμε και να αδιαφορήσουμε για το τι μέλει γενέσθαι. Έτσι ξεκινάνε οι πρώτες προσπάθειες να προσεγγίσουμε το κέντρο κράτησης στο Σκαραμαγκά. Περιμετρικά του κέντρου υπάρχουν αγκάθινα συρματοπλέγματα ενώ στη κεντρική είσοδο μπάτσοι και λιμενόμπατσοι ανταγωνίζονται για το ποιος θα είναι πιο αντιπαθητικός. Καταλαβαίνοντας από τη πρώτη στιγμή πως ή πρόσβαση μας δεν μπορεί να γίνεται με όρους «νομιμότητας» και μη θέλοντας να δημιουργήσουμε περαιτέρω προβλήματα στους πρόσφυγες που διαμένουν εντός του οικισμού των χιλιάδων κοντέινερ ερχόμαστε σε μια συνεννόηση μαζί τους ώστε να μας υποδείξουν τα τρωτά σημεία της ιδιότυπης αυτής φυλακής ώστε να μπορούμε να έχουμε πρόσβαση και άμεση επαφή μαζί τους.
Έτσι λοιπόν και γίνεται. Οι ομοιότητες με τις φυλακές είναι κάτι παραπάνω από εμφανείς. Η μαθηματικά υπολογισμένη διαχείριση πληθυσμών του ανθρώπινου εργατικού δυναμικού απλώνονται σα βεντάλια μπροστά μας. Μέσα από τα χιλιόμετρα συρματοπλέγματος βρίσκουμε μικρές ρωγμές τις οποίες φροντίζουμε με τη βοήθεια ενός μεταφραστή (δεν μπορώ για ευνόητους λόγους να αναφέρω το όνομα του) να διευρύνουμε χωρίς ωστόσο να γίνουν αντιληπτές από τους διοικούντες της «δομής».
Οι επισκέψεις στο κέντρο κράτησης ήταν σχεδόν καθημερινές. Μια από εκείνες τις ημέρες με τη βοήθεια του Χοζέφα και του Αλί περιπλανηθήκαμε σε ολόκληρο το καμπ. Ήταν η μέρα που η Εθνική Αστέγων είχε προγραμματίσει επίσκεψη ώστε να παίξει ποδόσφαιρο με μια ομάδα προσφύγων εντός του οικισμού. Οι αντιφάσεις οι οποίες βιώνει κανείς σε μια τέτοια συνθήκη είναι πραγματικά τρομακτικές. Ένα γήπεδο ποδοσφαίρου με πλαστικοποιημένο τάπητα «δώρο» της Uefa με το μετέπειτα πρόγραμμα «Uefa Foundation For Refugees» και στα δυο μέτρα συρματόπλεγμα και κοντέινερ της Cosco. Παιδιά που έστω για λίγο χαμογελούν, την έχει αυτή την ιδιότητα το ποδόσφαιρο σε κάνει να ξεχνιέσαι έστω για λίγο, χωρίς για λίγες ώρες να παρουσιάζουν στοιχεία μετατραυματικού σοκ. Η ομάδα των αστέγων που προσπαθούσε κι εκείνη να επουλώσει τις δικές της πληγές, γιατί δεν έχουμε δα και τόσες διαφορές από τους πρόσφυγες όσες προσπαθούν να μας πείσουν. Οι πολιτισμοί μας άλλωστε συμπίπτουν σε ένα πολύ βασικό σημείο. Αν αποτύχεις περιθωριοποιείσαι.
Όσο τα διάφορα παιχνίδια ποδοσφαίρου εξελίσσονταν εντός του γηπέδου, η ζωή στο υπόλοιπο κέντρο κράτησης συνεχιζόταν κανονικά. Ο δρόμος με τα μπακάλικα συνέχιζε να πουλάει τη πραμάτεια του. Ο ανεφοδιασμός για τις προμήθειες των αυτοσχέδιων καταστημάτων γινόταν από μαγαζιά ομοεθνών τους στην Ομόνοια, αφού πρώτα δινόταν η απαραίτητα άδεια αλλά και τα απαραίτητα φράγμα στους πορτιέρηδες ειδικούς φρουρούς της πύλης του Σκαραμαγκά (οι αντιφάσεις που λέγαμε πιο πάνω). Τα μπαρμπέρικα συνέχιζαν να κουρεύουν μικρούς και μεγάλες, κι αν δεν έχετε κουρευτεί έστω και μια φορά σε Σύριο μπαρμπέρη να το πράξετε άμεσα καθώς η τέχνη αυτή θεωρείται κάτι σα πολιτιστικό σημείο αναφοράς. Προς τη νότια πλευρά του Σκαραμαγκά σου έσπαγε τη μύτη η μυρωδιά από τα δυο φαλαφελάδικα που είχαν στηθεί ακριβώς δίπλα από τη θάλασσα, εκεί που ψαράδες με καλάμια προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν το μεσημεριανό τους δείπνο. Κι ήταν εντυπωσιακό πως αυτοί που είχαν χάσει τα πάντα στη ζωή τους προσποιούνταν, και κάποιες φορές με μεγάλη επιτυχία, πως υπήρχε ζωή. Όπως περπατούσαμε παράλληλα από τα μπαρμπέρικα συναντήσαμε τον Χάμντι έναν παλαιστίνιο δεκαεφτά χρονών που ζούσε μόνος του στο καμπ και τον είχαν υπό την προστασία τους οι μεγαλύτεροι Σύριο!!! Οι δυο του γονείς είχαν σκοτωθεί στη Παλαιστίνη. Εκείνος μην έχοντας άλλο τρόπο έκανε το μακρύ ταξίδι προς την ελπίδα (είπαμε για τις αντιφάσεις ε;). Ανεβασμένος στην αυτοσχέδια ταράτσα του καταλύματος του εξασκούνταν στο «χόμπι των φτωχών».
Η οικονομική κατάσταση στη Παλαιστίνη είναι ζοφερή. Περισσότεροι από το 30% των Παλαιστινίων (52% στην Γάζα) είναι άνεργοι. Ένας Παλαιστίνιος στους τέσσερις έχει αγοραστική δύναμη μικρότερη των 5,5 δολαρίων ημερησίως. Το βασικό εισόδημα για περισσότερες από 80 χιλιάδες οικογένειες είναι η συγκομιδή του ελαιόλαδου. Σε αυτές τις κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες νεαροί Παλαιστίνιου εκτρέφουν περιστέρια. Τα οποία καθοδηγούν από το έδαφος σε αγώνες που σχεδιάζουν μόνοι τους. Ο νικητής παίρνει το περιστέρι του άλλου. Αυτό είναι το χόμπι των φτωχών στη Παλαιστίνη πασχίζει να μου εξηγήσει ο Χάμντι. Ο οποίος δεν θέλει να πάει στην Γερμανία γιατί θεωρεί πως οι άνθρωποι εκεί είναι απόμακροι.
Και καθώς περπατάμε κάθε μέρα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης βλέπουμε φίλους μας να ανεβοκατεβαίνουν στη Κατεχάκη και η υπηρεσία ασύλου να τους λέει πως έχουν είκοσι λεπτά όλα κι όλα για να εξηγήσουν γιατί αιτούνται άσυλο από την «πολιτισμένη ευρώπη» μάλλον δεν θα είχαν ενημερωθεί για τους βομβαρδισμούς και κάποιοι τα καταφέρνουν να αποκτήσουν την πολυπόθητη κάρτα και όταν γυρνάνε στον Σκαραμαγκά μαζεύουν τα πράγματα τους γιατί αύριο πετάνε για Γερμανία, Σουηδία, Ιταλία κι όσοι μένουν πίσω τους χαιρετάνε με μάτια βουρκωμένα ελπίζοντας πως θα συναντηθούν και πάλι κάτω από καλύτερες συνθήκες αυτή τη φορά. Οι προορισμοί ορίζουν τις αποστάσεις άλλωστε.
Και ανάμεσα στους αποχαιρετισμούς και τα βουρκωμένα μάτια, ακούγονται μερικά γκολλλλλ και γέλια και οι ξυριστικές μηχανές από τα μπαρμπέρικα και ο αέναος ήχος των κυμάτων και οι γλάροι (όχι του Τσέχοφ) που κάνουν βόλτες πάνω από τη λαμπερή θάλασσα και στο βάθος φαίνεται η Ελευσίνα.
Για τον Χοζέφα, τον Αλί, για τους «αόρατους» αυτού του κόσμου…
Andy Capp
Υ.Γ. Οι φωτογραφίες του άρθου τραβήχτηκαν την άνοιξη του 2016.
Υπό τους ήχους του Javaspa – 1000 Χρώματα