Ιανουάριος 1971. Μερικούς μήνες μετά το Μουντιάλ του Μεξικού, που του έδωσε τον τρίτο παγκόσμιο τίτλο του, ο Πελέ, μαζί με τον Κάρλος Αλμπέρτο, σκόρερ του εκπληκτικού τέταρτου γκολ στον αξέχαστο τελικό με την Ιταλία, τον Εντού, τον Λίμα και τους υπόλοιπους συμπαίκτες του στη μυθική Santos FC, θα ξεκινήσουν μια τουρνέ φιλικών παιχνιδιών στις Αντίλλες. Οι Αντίλλες δεν είναι στις μέρες μας συνηθισμένος προορισμός για τις γνωστές ποδοσφαιρικές ομάδες, αλλά η Σάντος, τότε μια από τις καλύτερες ομάδες στον κόσμο, πέρασε ένα μεγάλο μέρος του 1971 γυρνώντας τον κόσμο, δίνοντας φιλικά ματς και ανταλλάσσοντας τη φήμη των αστεριών της με δολάρια.
Μαρτινίκα, Φορ-ντε-Φρανς. Ο μεγαλύτερος παίκτης που έβγαλε η Μαρτινίκα είναι ο Ζεράρ Ζανβιόν, που έπαιξε στη μεγάλη ομάδα της Σεντ Ετιέν στα τέλη της δεκαετίας του ΄70 κι έφτασε τις σαράντα συμμετοχές στην Εθνική Γαλλίας –μια από αυτές θα είναι στον περίφημο ημιτελικό του Μουντιάλ του 1982 με τη Δυτική Γερμανία. Το σύγχρονο γαλλικό συγκρότημα Dead Rats έγραψε μέχρι και τραγούδι για αυτόν.
Το 1971 ο Ζεράρ Ζανβιόν είναι μόλις 18 ετών και δεν θα έχει την τύχη να αντιμετωπίσει τον Πελέ γιατί η Σάντος, σε αυτήν την περιοδεία, θα περάσει κι από το μικρό νησάκι της Καραϊβικής για να αντιμετωπίσει μια ομάδα επίλεκτων. Μάλιστα, στο Φορ-ντε-Φρανς ο Πελέ αναμένεται να παίξει το χιλιοστό του ματς –τουλάχιστον ένα από τα χιλιοστά του ματς.
Τα λεφτά για να έρθει η Σάντος είναι βέβαια πολλά, το μοναδικό κατάλληλο γήπεδο, το στάδιο Λουί Ασίλ, είναι μικρό, η μόνη λύση για την τοπική ομοσπονδία είναι να πουληθούν ακριβά τα εισιτήρια. Πολύ ακριβά: 100 φράγκα, δηλαδή δέκα φορές παραπάνω από το κανονικό. Η ιδέα μοιάζει καλή, ο ενθουσιασμός των φιλάθλων για την Βραζιλία και τον Πελέ δεδομένος, τι μπορεί να πάει στραβά;
Ονομαζόταν GAP (Groupement d’Action Prolétarien), Ομάδα Προλεταριακής Δράσης, ήταν μια πολιτική, αντι-αποικιακή οργάνωση, μαοϊκής ιδεολογίας, που δρούσε στην ημι-παρανομία από το 1969. Πολλά από τα μέλη της έζησαν ως φοιτητές από κοντά τον Μάη του 68 στο Παρίσι, και, γυρίζοντας στη Μαρτινίκα, προσπαθούν να οργανώσουν τον πληθυσμό των φτωχών προαστίων του Φορ-ντε-Φρανς κόντρα στα σχέδια των πολυεθνικών που καταφθάνουν στο νησί. Στη Μαρτινίκα, από την αρχή της δεκαετίας του ΄60, το αυτονομιστικό και αντι-αποικιακό κίνημα είναι πολύ ενεργό: η Αβάνα είναι μιάμιση ώρα με το αεροπλάνο, η Κουβανική Επανάσταση κι ο αντι-αποικιακός αγώνας στην Αλγερία σχετικά πρόσφατα γεγονότα. Οι εντολές από το Παρίσι είναι σαφείς: η παραμικρή εκδήλωση συνδικαλιστικής δράσης, η οποιαδήποτε διαμαρτυρία, οι εκδηλώσεις πολιτικής ανυπακοής πνίγονται βίαια από την αστυνομία. Συχνά, όπως το 1969 ή το 1974, με ανθρώπινα θύματα.
Μια μεγάλη γιορτή του ποδοσφαίρου που αναγγέλλεται για το τέλος του Ιανουαρίου του 1971, με τιμές που αποκλείουν εξ ορισμού τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού που μαστίζεται από την ανεργία –όσους τουλάχιστον δεν χωρούσαν στην ταράτσα του γειτονικού λυκείου για να το δουν τσάμπα–, να η ευκαιρία για προλεταριακή δράση!
Οι φίλαθλοι αντιδρούν εδώ και μέρες, η GAP οργανώνει μια νυχτερινή εξόρμηση και ένα πρωί όλοι οι τοίχοι της πρωτεύουσας γράφουν: «Θα πάμε να δούμε τον Πελέ χωρίς να πληρώσουμε!». Η αστυνομία συλλαμβάνει δυο από τα μέλη, τον Ζορζ-Ανρί Λεοτέν και τον Ζορζ Μοβουά. Τώρα η λαϊκή διαμαρτυρία έχει κι άλλο αίτημα: την απελευθέρωση των δυο ακτιβιστών.
Ο Μάο το είχε ήδη πει : «μια σπίθα αρκεί για να λαμπαδιάσει η κοιλάδα». Οι πρώτες μολότοφ εναντίον της αστυνομίας δεν αργούν να εκτοξευθούν : πανικός.
Η ιστορία θα έχει τελικά καλό τέλος –ή κακό: η ιδέα που τα αλλάζει όλα είναι η αναμετάδοση του αγώνα ζωντανά από την τηλεόραση, κάτι που θα γίνει για πρώτη φορά στη Μαρτινίκα. Μια ομάδα τεχνικών κι ο εξοπλισμός έρχονται επειγόντως από το Παρίσι γι΄αυτόν τον σκοπό.
Το γήπεδο δεν θα γεμίσει εντελώς, όλος ο κόσμος θα μαζευτεί στα σπίτια όπου βρίσκονται οι λίγες τηλεοπτικές συσκευές. Το ματς θα είναι μάλλον απογοητευτικό, αν πιστέψουμε τα λόγια των Μαρτινικέζων παικτών –«δεν έπαιξαν καλύτερα από μας» – ή τη λογική –ο Πελέ, γνωστός για τη συνετή του διαχείριση στα πάντα, βαδίζει προς τη δύση της καριέρας του και δεν προσπαθεί ιδιαίτερα στα φιλικά ματς εκείνης της χρονιάς. Δεν προσπαθεί ούτε καν να φανεί φιλικός προς το πλήθος, δεν δίνει συνεντεύξεις, δεν ποζάρει στους φωτογράφους, στο κάτω κάτω και αντίθετα με όσα πίστευαν οι νεαροί μαοϊκοί, όλα έχουν μια τιμή. Ο διαιτητής θα σφυρίξει πέναλτι για τους Βραζιλιάνους, ίσως για να δει τον Πελέ να σκοράρει, η Σάντος θα νικήσει 4-1.
Το 2014, ο Μαρτινικέζος σκηνοθέτης και εικαστικός καλλιτέχνης Ζιλ-Ελί Ντι-Κοζάκ, θα γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ όπου οι πρωταγωνιστές των γεγονότων, μεταξύ άλλων κι οι ακτιβιστές που αποφάσισαν να δουν τον Πελέ χωρίς να πληρώσουν, θυμούνται αυτόν τον Γενάρη. Τίτλος: « Nous irons voir Pelé sans payer » δηλαδή «Θα πάμε να δούμε τον Πελέ χωρίς να πληρώσουμε».
Το 1975 ο Πελέ θα προσκαλέσει τον Ζεράρ Ζανβιόν στην ομάδα επίλεκτων που θα αντιμετώπιζε την Κόσμος της Νέας Υόρκης σε φιλικό αγώνα. Η Σεντ Ετιέν δεν έδωσε άδεια. Αργότερα, ο Ζανβιόν θα δηλώσει πικραμένος: «Μια φορά σου δίνεται στη ζωή η ευκαιρία να αντιμετωπίσεις τον Πελέ». Ή δυο.
Λένα Δελβερούδη
Βιβλιογραφία:
- Laurent Jalabert, «Les mouvements sociaux en Martinique dans les années 1960 et la réaction des pouvoirs publics», Etudes Caribbéennes, Δεκέμβριος 2010.
- Le footichiste: Pelé et la révolution antillaise