Ο Φραντς Κάφκα ήθελε να ζήσει πολλά χρόνια και φοβόταν ότι το ποδόσφαιρο δεν είχε μέλλον στη Γερμανία. Έπεσε έξω και στα δυο. Μέχρι τα 35 του, όταν διαγνώστηκε με φυματίωση, ακολουθούσε σχολαστικά –δεκαπέντε λεπτά γυμναστική καθημερινά, συχνά γυμνός μπροστά στο παράθυρό του– τις αρχές του Δανού υγιεινιστή καθηγητή Μίλερ, ο οποίος υποσχόταν μακροζωΐα και δυνατό σώμα σε όσους Εβραίους της Μεσευρώπης αποφάσιζαν να εφαρμόσουν το Σύστημά του. Όσο για την μπάλα, στα 1923, ο Κάφκα, άρρωστος ήδη, έγραψε από το Βερολίνο όπου βρισκόταν στον άνδρα της αδερφής του: «Ίσως αυτό να είναι το τέλος για το ποδόσφαιρο». Είχε θορυβηθεί από τα πύρινα άρθρα ενός άλλου καθηγητή, ονόματι Φόγκελ, που είχε βάλει σκοπό της ζωής του να καταπολεμήσει την «επιδημία του ποδοσφαίρου».
Πώς να κερδίζεις κρίσιμα ματς μπανταρισμένος: συμβουλές στον Φραντς Μπεκενμπάουερ
17 Ιουνίου 1970. Ημιτελικά Παγκοσμίου Κυπέλλου. Ιταλία-Δυτική Γερμανία. Στο 67΄, κι ενώ η Ιταλία κερδίζει 1-0, ο Φραντς Μπεκενμπάουερ τραυματίζεται στον ώμο. Έχουν γίνει και οι δυο αλλαγές. Συνεχίζει ηρωϊκά, με τον ώμο του δεμένο και το χέρι του κρεμασμένο. Αυτή η εικόνα αρκεί για να μείνει στη συλλογική μνήμη ως σύμβολο, ενσάρκωση του σκληροτράχηλου κι ακατάβλητου Γερμανού –κι ας έφταιγε λιγάκι στο τέταρτο και νικητήριο γκολ της Ιταλίας, πόσα πια να ζητήσει κανείς από έναν ήρωα; Περισσότερα.
45 χρόνια παρά μία μέρα πίσω. 18 Ιουνίου 1925, Βιέννη. Η S.C. Hakoah Wien αντιμετωπίζει εκτός έδρας σε ματς εξ αναβολής τη Wiener S.C. Η Hakoah προηγείται στη βαθμολογία και ο αγώνας κρίνει τον τίτλο στο πρώτο επαγγελματικό πρωτάθλημα της Αυστρίας. Δέκα λεπτά πριν τη λήξη, με το σκορ 2-2, ο τερματοφύλακας της Hakoah, Αλεξάντερ Φάμπιαν, τραυματίζεται στον ώμο. Αλλαγές σε επίσημα ματς δεν προβλέπονται από τους κανονισμούς. Ο σέντερ φορ της ομάδας παίρνει θέση κάτω από τα δοκάρια, και ο Αλεξάντερ Φάμπιαν συνεχίζει ηρωικά, με τον ώμο του δεμένο και το χέρι του κρεμασμένο, ως επιθετικός πια. Σε εφτά λεπτά σκοράρει και χαρίζει τη νίκη και τον τίτλο στην ομάδα του.
Ο Αλεξάντερ Φάμπιαν έχει μάλλον ξεχαστεί, αλλά μπορούμε να φανταστούμε πως με εκείνο το ματς έγινε σύμβολο, ενσάρκωση του σκληροτράχηλου και ακατάβλητου Εβραίου, ενσάρκωση του ονείρου ενός ανθρώπου, του Αυστριακού συγγραφέα Μαξ Νορντάου. Ο Νορντάου στα τέλη του 19ου αιώνα οραματίστηκε ένα νέο Εβραίο, ρωμαλέο και αθλητικό. Στα 1898 εισάγει τον όρο «Μυώδης Εβραϊσμός» («Muskeljudentum») –προϋπήρξε στην βικτωριανή Αγγλία ο «Μυώδης Χριστιανισμός». Τίποτε το περίεργο, την ίδια εποχή στη Γερμανία, και κατόπιν στην υπόλοιπη Ευρώπη, τα όνειρα ένδοξων πολέμων, οδήγησαν στην εισαγωγή του μαθήματος της Γυμναστικής στα σχολεία. Για τους Εβραίους υπήρχε μια επιπλέον διάσταση: η φρούδα ελπίδα ότι μέσα από τον αθλητισμό θα πολεμούσαν τον αντισημιτισμό.
Η Hakoah Wien ιδρύθηκε το 1909 από δυο οπαδούς των κηρυγμάτων του Νορντάου, τον οδοντίατρο Ιγκνάζ Χέρμαν Κέρνερ και τον Φριτς Λέρνερ-Μπέντα, λιμπρετίστα σε οπερέτες. Hakoah στα εβραϊκά σημαίνει Δύναμη. Τα χρώματά της γαλάζιο και άσπρο και σύμβολό της το άστρο του Δαυίδ. Η “Δύναμη Βιέννης” είχε πολλά αθλητικά τμήματα, ανδρικά και γυναικεία: ξιφομαχία, πάλη, κολύμβηση, σκάκι, τένις κλπ. Αθλητές της διακρίνονται σε διεθνείς αγώνες.
Η ποδοσφαιρική της ομάδα, όμως, γίνεται η βιτρίνα του Συλλόγου καθώς σε λίγα χρόνια ανεβαίνει στην πρώτη κατηγορία όπου και συχνά πρωταγωνιστεί. Εκείνη την εποχή, η Βιέννη, μια μεγαλούπολη δύο εκατομμυρίων εκ των οποίων 10% περίπου είναι Εβραίοι, αποτελεί, ίσως, το πιο σημαντικό κέντρο του ευρωπαϊκού ποδοσφαίρου, και δεκάδες χιλιάδες θεατές γεμίζουν τα γήπεδα κάθε Κυριακή. Είναι επίσης ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του αντισημιτισμού. Ο Βρετανός μαρξιστής ιστορικός Έρικ Χομπσμπάουμ θυμάται ότι κανείς δεν μπορούσε να ξεχάσει ότι ήταν Εβραίος στη Βιέννη όπου μεγάλωσε, όπως θυμάται και τον οπαδικό διχασμό του πατέρα του όταν η Hakoah έπαιξε με την Μπόλτον Γουόντερερς το 1925 –η Μπόλτον κέρδισε 1-2.
Δήμαρχος της πόλης από το 1897 ως το 1910 ήταν ο Καρλ Λούγκερ, μέντορας του Αδόλφου Χίτλερ. Μια φορά, λέει, ακόμη και αυτός πανηγύρισε μια νίκη της Hakoah, και όταν του επεσήμαναν ότι οι παίκτες της ήταν όλοι Εβραίοι, απάντησε: «Εγώ αποφασίζω ποιος είναι Εβραίος». Ωραία ιστορία, και ας μην είναι αληθινή, μιας και ο Λούγκερ πέθανε το 1910, πολύ νωρίς για να πανηγυρίσει κανείς μια νίκη της “Δύναμης Βιέννης”.
Η ομάδα του Κάφκα
Ο Φραντς Κάφκα ήταν λοιπόν Hakoah, και αυτός πρόλαβε να καμαρώσει νίκες της ομάδας του, αν και πέθανε τον Ιούνιο του 1924, ένα χρόνο πριν το πρωτάθλημα του 1925. Γιατί αυτή η προτίμηση; Γεννήθηκε πολίτης της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, πέθανε κοντά στη Βιέννη και η εβραϊκή του ταυτότητα άρχισε να τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Ο άντρας της αδερφής του υποστήριζε τη Σλάβια Πράγας και το ποδόσφαιρο αποτελούσε αντικείμενο πειραγμάτων μεταξύ τους –συνήθως κέρδιζε η πανίσχυρη Σλάβια, αήττητη για πολλά χρόνια στην έδρα της. Ο γαμπρός του, μεγαλόθυμος, φρόντιζε όμως να του προφτάσει και τα ευχάριστα: «Δεν ξεχνώ τα ενδιαφέροντα του Φραντς, με το νέο που του έχω θα μου πληρώσει τα ναύλα, είμαι σίγουρος. Πείτε του πως στο Λονδίνο η Hakoah κέρδισε 5-0 τη Γουέστ Χαμ», την ομάδα που πριν λίγους μήνες έπαιζε στον τελικό του Κυπέλλου Αγγλίας. Ο αρχηγός της Γουέστ Χαμ, Τζορτζ Κέι, μπήκε στα αποδυτήρια των Βιεννέζων και τους είπε πως ήταν η καλύτερη ομάδα που είχε ποτέ δει, και είχε δει πολλές. Η Daily Mirror θα μιλήσει για το «επιστημονικό ποδόσφαιρο» που έπαιξαν –μακρινές πάσες και αρμονική ανάπτυξη. Η βιεννέζικη ομάδα θα γίνει έτσι το 1923 η πρώτη ομάδα της ηπειρωτικής Ευρώπης που νίκησε αγγλική ομάδα στο νησί. Θα νικήσει, επιτέλους, και τη Σλάβια στην Πράγα το 1924 και επ΄ευκαιρία θα της πάρει τον αέρα: την επόμενη χρονιά οι Τσέχοι θα προηγηθούν με 5-1 στη Βιέννη αλλά τελικά θα χάσουν 6-5.
Η Δύναμη στην Αμερική
Το καλοκαίρι του 1926 η Hakoah ξεκινάει μια από τις περιοδείες που συνήθιζαν οι ομάδες τον Μεσοπόλεμο. Έχει ήδη γυρίσει όλη σχεδόν την Ευρώπη, έχει φτάσει στην Αίγυπτο και την Παλαιστίνη. Οι λόγοι αθλητικοί, οικονομικοί και ιδεολογικοί. Οι ποδοσφαιριστές ταξιδεύουν μαζί με τους αθλητές της πάλης, οι οποίοι παίζουν και τον ρόλο σωματοφυλάκων: πάντα ο αντισημιτισμός, πάντα οι βρισιές και οι πέτρες από την εξέδρα.
Πάνω από 220.000 θεατές θα τρέξουν να τους δουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, 46.000 μόνο στο Πόλο Γκράουντς της Νέας Υόρκης. Το ρεκόρ προσέλευσης θα μείνει ακατάρριπτο μέχρι το 1977 και την Κόσμος του Πελέ –και του γνωστού μας Μπεκενμπάουερ. Τα αστέρια της βιεννέζικης ομάδας εντυπωσιάζουν. Ανάμεσά τους ο θρυλικός Μπέλα Γκούτμαν, ο άνθρωπος που ως προπονητής χάρισε δυο Κύπελλα Πρωταθλητριών στην Μπενφίκα, το 1961 και το 1962, και που φεύγοντας την καταράστηκε να ξανακερδίσει ευρωπαϊκό τίτλο σε εκατό χρόνια. Οι κατάρες του Μπέλα φαίνονται να πιάνουν, αλλά πρώτα αυτός και οι συμπαίκτες του πρέπει να περάσουν μέσα από την κόλαση που ακύρωσε όλα τα όνειρα του Μεσοπολέμου.
Η περιοδεία στην Αμερική είναι μοιραία για την Hakoah: οι αμερικάνικες ομάδες προσφέρουν μεγάλα συμβόλαια στους παίκτες και η ατμόσφαιρα στα αμερικάνικα γήπεδα είναι πιο φιλική για ποδοσφαιριστές με το άστρο του Δαυίδ στη φανέλα. Οχτώ από αυτούς, μεταξύ των οποίων ο Μπέλα Γκούτμαν και ο Σάντορ Νέμες που έβαλε τρία γκολ στη Γουέστ Χαμ, δεν θα γυρίσουν στην Αυστρία. Η νεοϋορκέζικη Hakoah All Stars θα φτάσει μέχρι την Ουρουγουάη και το Σεντενάριο.
Στην Αυστρία, η ομάδα, αποδεκατισμένη, θα πέσει κατηγορία το 1928, το 1929 θα ξανανέβει πετυχαίνοντας 24 νίκες σε 24 ματς, θα ξαναπέσει κλπ. Αλλά αυτά είναι τα πολύ ψιλά γράμματα της Ιστορίας.
Το τέλος του ποδοσφαίρου
Τον Μάρτιο του 1938 η Γερμανία προσαρτά την Αυστρία. Σύμφωνα με τους νόμους της Νυρεμβέργης, η “Δύναμη” διαλύεται, η περιουσία της δημεύεται, σβήνονται όλοι οι τίτλοι που είχε κερδίσει, απαγορεύεται ακόμη και το όνομά της. Οι αθλητές και οι οπαδοί της θα γνωρίσουν τη μοίρα όλων των Εβραίων της Ευρώπης.
Ο Μαξ Σόιερ, αρχηγός της πρωταθλήτριας του 1925, σκοτώνεται ενώ προσπαθεί να περάσει στη Ελβετία. Ο Γιόζεφ Κόλις, o Όσκαρ Γκράσγκριν, τα αδέρφια Έρβιν και Όσκαρ Πόλακ, ο Ερνστ Χόροβιτς, ο Άλι Σένφελντ θα εκτελεστούν. Άλλοι αθλητές καταφέρνουν να ξεφύγουν στη Γαλλία, την Αγγλία, την Ελβετία, την Παλαιστίνη, ανάμεσά τους ολόκληρη η γυναικεία ομάδα κολύμβησης που αρνήθηκε να συμμετάσχει στους Ολυμπιακούς του Βερολίνου –εξήντα έξι χρόνια μετά οι κολυμβήτριες θα διηγηθούν την ιστορία τους στο ντοκιμαντέρ Watermarks.
Ο Γιόζεφ Άϊζενχοφερ, που γύρισε στην Ευρώπη, θα τραυματιστεί θανάσιμα στον βομβαρδισμό της Βουδαπέστης το 1945. Ο Μπέλα Γκούτμαν γύρισε κι αυτός στη Hakoah, προπονητής πια, το 1933. Μετά το τέλος του πολέμου, η μόνη πληροφορία που έδινε σε όσους τον ρωτούσαν πώς γλίτωσε ήταν: «Μόνο ο Θεός γνωρίζει». Άλλοι σαράντα αθλητές και μέλη του Συλλόγου θα πεθάνουν στα στρατόπεδα.
Ο Φριτς Λέρνερ-Μπέντα, ένας από τους δύο ιδρυτές του Συλλόγου, θα ξυλοκοπηθεί μέχρι θανάτου στο Άουσβιτς το 1942 επειδή δεν δούλευε αρκετά σκληρά: ήταν 60 ετών. Το 1938, έγκλειστος ήδη στο Μπούχενβαλντ, θα γράψει τα λόγια σε ένα από τα τραγούδια που τραγουδούσαν κρυφά οι σύντροφοί του στα στρατόπεδα του θανάτου. Ένα τραγούδι για ρωμαλέους και ακατάβλητους ανθρώπους:
Ω, Μπούχενβαλντ, δεν μπορώ να σε ξεχάσω, γιατί είσαι η μοίρα μου.
Όποιος σε αφήνει, μόνο αυτός μπορεί να νιώσει
πόσο υπέροχη είναι η ελευθερία.
Ω, Μπούχενβαλντ, δεν κλαίμε, δεν παραπονιόμαστε.
Όποιο κι αν είναι το μέλλον μας, ό,τι κι αν γίνει,
θα λέμε ναι στη ζωή.
Γιατί κάποτε θα ξημερώσει, όταν ελευθερωθούμε!
Μετά τον πόλεμο, μόλις 6.000 Εβραίοι έχουν απομείνει στη Βιέννη. H ποδοσφαιρική ομάδα της Hakoah θα ξαναεμφανιστεί, θα δεχτεί και μη-Εβραίους αθλητές και μέχρι το 1950 θα φυτοζωεί στις ερασιτεχνικές κατηγορίες. Πριν μερικά χρόνια αποδόθηκε στο Σύλλογο ένα μέρος από την περιουσία του. Εκεί χτίστηκε ένα σύγχρονο αθλητικό κέντρο που στεγάζει τα υπόλοιπα τμήματα.
Λένα Δελβερούδη
Πηγές:
- Η επίσημη ιστοσελίδα της SC Hakoah Wien
- Φραντς Κάφκα, Γράμματα στην Ότλα και στην οικογένεια ( η αναφορά στη Γουέστ Χαμ βρίσκεται στα σχόλια της γαλλικής έκδοσης, Gallimard, Παρίσι, 1978, επιμέλεια Hartmut Binder et Klaus Wagenbach)
- Michael Brenner, Emancipation Through Muscles: Jews And Sports in Europe
- Cahiers du Football, Hakoah: Que la Force soit avec toi
- Sarah Wildman, Kafka’s Calisthenics
Άλλα σχετικά links:
- Before The ‘D’… Association Football around the world 1863-1937, Hakoah All-Stars in South America, 1930
- Alex Philpott, Hakoah Wien: Football’s forgotten pioneers
- Franklin Foer, How Soccer Explains the World: An Unlikely Theory of Globalization