Αυτό το εντιτόριαλ θέλαμε να ήταν χιουμοριστικό. Να αναφερόταν στο φτωχό φετινό καλοκαιρινό μεταγραφικό παζάρι. Θέλαμε να θυμηθούμε όλα αυτά τα καλοκαίρια που έχουμε περάσει αναμένοντας το “μεγάλο όνομα” και το “χρήσιμο εργαλείο” που θα αποδεικνυόταν “παλτό”. Όμως, τα γεγονότα στην Τουρκία μας πρόλαβαν. Και το κυριότερο είναι ότι μας γέμισαν ελπίδα (όπως κι αυτά στη Βραζιλία που έγιναν με αφορμή ένα αθλητικό γεγονός, το Μουντιάλ, δείτε και το εντιτόριαλ του δεύτερου τεύχους). Άρα, αποφασίσαμε αυτό το εντιτόριαλ να το αφιερώσουμε στα αδέρφια από τη γειτονική χώρα που αγωνίστηκαν (και αγωνίζονται) αξιοπρεπώς και έσπασαν πολλά ταμπού.
Η Πρωτομαγιά του 2012
Δεν χρειάζεται να γράψουμε πως ξεκίνησε η εξέγερση στην Τουρκία. Δεν χρειάζεται να γράψουμε για τις αυθαιρεσίες της κυβέρνησης, την κατάληψη του πάρκου Γκεζί και ένα σωρό άλλα πολιτικά γεγονότα. Τα ξέρετε ήδη. Χρειάζεται όμως να γράψουμε για το πώς ξεκίνησε το μοναδικό γεγονός της εξέγερσης: η οργανωμένη κάθοδος των οπαδών στο δρόμο, ο ένας πλάι στον άλλο ανεξαρτήτως ομάδας.
Στο καλοκαιρινό τεύχος της προηγούμενης χρονιάς είχαμε ένα μικρό φωτογραφικό αφιέρωμα από την Πρωτομαγιά στην Ιστανμπούλ. Εκεί, υπήρχαν ξεχωριστά και οργανωμένα οπαδικά μπλοκ και από τις τρεις ομάδες της πόλης. Το καθένα με τα πανό του, τα πλακάτ του, τα σύμβολά του, τη φωνή του. Εδώ θα κάνουμε μία μικρή παρένθεση. Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς στην Τουρκία, όπως και η συμμετοχή σε απεργίες, συγκαταλέγεται στα extreme sports. Η πρώτη Πρωτομαγιά γιορτάστηκε το 1912. Από το 1928 ως το 1975 οι συγκεντρώσεις απαγορευόταν. Το 1976 έγινε η πρώτη συγκέντρωση από τη DISK, τη Συνομοσπονδία Επαναστατικών Συνδικάτων. Το 1977 η δεύτερη συγκέντρωση της DISK βάφτηκε με αίμα από τα πυρά κρατικών και παρακρατικών με αποτέλεσμα οι συγκεντρώσεις της Πρωτομαγιάς να απαγορευτούν ξανά ως το 2009. Το 2010 η κυβέρνηση Ερντογάν επέτρεψε ξανά τον εορτασμό της Πρωτομαγιάς στην Ταξίμ. Ωστόσο, κάθε Πρωτομαγιά στην Ταξίμ σημαδεύεται από αυστηρά κατασταλτικά μέτρα και συγκρούσεις μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομικών. Αυτή είναι μια γενική κατάσταση που επικρατεί στο τουρκικό έδαφος με όσους δεν συμμορφώνονται με την κυβερνητική πολιτική και τις ισλαμικές παραδόσεις. Εδώ θα μας επιτρέψετε να κάνουμε μια μικρή ακροβασία. Μέσα σε ένα τέτοιο πολιτικό, πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο όσοι συμμετέχουν στην Πρωτομαγιά, στις απεργίες, στις πολιτικές διαδικασίες ή απλά έχουν προοδευτική σκέψη συνδέονται και με ένα ισχυρό αίσθημα αλληλεγγύης παρά τις όποιες πολτικές (σταλινικοί, μαοϊκοί, αναρχικοί κτλ) ή οπαδικές (Μπεσικτάς, Φενέρ, Γαλατά κτλ) προτιμήσεις. Αυτό άλλωστε δείχνει και η σύμπνοια στις συγκρούσεις στο δρόμο.
Ας επανέλθουμε στο προκείμενο. Η κοινή οπαδική κάθοδος την προηγούμενη Πρωτομαγιά ήταν από μόνο του ένα σημαντικό γεγονός για την οπαδική σκηνή της Τουρκίας, των Βαλκανίων, της Ευρώπης γενικά. Δεν έχουμε υπόψη μας άλλο τέτοιο γεγονός. Δηλαδή, οπαδοί (έστω και λίγοι) να κατεβαίνουν οργανωμένα και μαχητικά στο δρόμο για να γιορτάσουν το πιο σημαντικό γεγονός της εργατικής τάξης. Αυτό από μόνο του σημαίνει πολλά για την κουλτούρα και τη σκέψη αυτών που κατέβηκαν και πορεύτηκαν. Δημιουργήθηκε έτσι ένα τετελεσμένο. Οι οπαδοί είχαν ξαναβρεθεί μαζί στο δρόμο και πριν τα γεγονότα στο Γκεζί. Σε αντίθεση με εμάς εδώ που την τελευταία διετία η συνύπαρξη οργανωμένων οπαδών στο δρόμο κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων τείνει να καταλήγει σε συγκρούσεις. Το 2011 συνέβη δύο φορές ανάμεσα σε οπαδούς των “αιωνίων”. Τον Φλεβάρη του 2013 οπαδοί του ΠΑΟ αποχώρησαν από την προσυγκέντρωση αντιρατσιστικού συλλαλητηρίου στην Ομόνοια γιατί οπαδοί της ΑΕΚ που θα συμμετείχαν και αυτοί είχαν άγριες διαθέσεις. Στα μέρη μας, ακόμα και τα αυτονόητα δεν έχουν λυθεί ακόμα. Θα επανέλθουμε και αργότερα επί του θέματος.
Η δολοφονία ενός οπαδού της Φενέρ
Μόλις δύο βδομάδες πριν ξεσπάσουν τα γεγονότα στο Γκεζί ένας 19χρονος οπαδός της Φενέρ έχασε τη ζωή του μετά από μαχαιριές που δέχθηκε σε στάση λεωφορείου από οπαδούς της Γαλατά λίγη ώρα πριν τη σέντρα του μεγάλου ντέρμπι της πόλης. Ας αναλογιστεί ο καθένας τι πάει να πει να έχεις νεκρό από χέρι “εχθρού”, αλλά εσύ να επιλέγεις να πορεύεσαι μαζί τους. Αυτό φέρνει στην επιφάνεια δύο ζητήματα που διαπλέκονται και συνδιαλέγονται: την ενδοοπαδική βία και τη συνειδητοποίηση.
Η βία μεταξύ οπαδών στην Τουρκία, όπως και παντού, δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο. Ιδίως μεταξύ οπαδών ομάδων που κατοικοεδρεύουν στην ίδια πόλη. Έτσι συμβαίνει και στην Ιστανμπούλ. Δεν είναι η πρώτη φορά που βγαίνουν μαχαίρια και έχουμε νεκρό ή τραυματίες. Ωστόσο, αυτού του είδους η βία είναι δεδομένο ότι αφορά ένα μικρό κομμάτι του οργανωμένου κόσμου. Όπως ακριβώς συμβαίνει και εδώ. Από την άλλη, στην Ιστανμπούλ δεν είναι άγνωστες και οι εικόνες με οπαδούς των ομάδων να κατευθύνονται μαζί στο γήπεδο φορώντας τα διακριτικά τους. Το είδαμε ιδιοίς όμμασι και κατά τον περσινό Μάιο όταν διεξαγόταν ο τελικός των play off Φενέρ-Γαλατά κι από το πρωί “απλός κόσμος” κυκλοφορούσε στο κέντρο με τα διακριτικά του. Το δυστυχές γεγονός με τον νεκρό οπαδό ήρθε απλά να προστεθεί στην αυξανόμενη κόντρα των μεγάλων ομάδων της Ιστανμπούλ. Δεν εμπόδισε όμως τους οπαδούς και των δύο ομάδων να πλημμυρίσουν τους δρόμους, να βγάζουν φωτογραφίες μαζί, να υπερασπίζονται μαζί τα οδοφράγματα, να επιτίθενται μαζί στις κατασταλτικές δυνάμεις.
Οποιοσδήποτε θα περίμενε κάτι διαφορετικό. Η πραγματικότητα όμως τον διέψευσε. Τα γεγονότα στην πλατεία Ταξίμ ξεπερνούσαν κατά πολύ μια οπαδική αντιπαλότητα γιατί μιλούσαν για την ίδια τη ζωή και όχι για τον θάνατο. Η συνειδητή αντίδραση απέναντι στο καθεστώς ήταν το πρωτεύον ζήτημα. Όχι η οπαδική ή η πολιτική κόντρα μεταξύ των αγωνιζόμενων. Σε ανάλογη περίπτωση στην Ελλάδα, όπως γράψαμε και παραπάνω, θα είχαμε άλλες αντιδράσεις. Βέβαια, εδώ δεν βιώνουμε την ίδια καταστολή και την ίδια καταπίεση. Εδώ, ακόμα και οπαδοί με παρόμοια πολιτικά πιστεύω είναι ικανοί να δαρθούν επειδή υποστηρίζουν αντίπαλες ομάδες. Δεν λέμε ότι δεν το καταλαβαίνουμε. Ίσα ίσα. Κατά τη διάρκεια ενός αθλητικού γεγονότος είναι πολύ πιθανό να συμβεί. Αλλά πώς είναι δυνατόν να συμβαίνει σε μια πορεία; Με τι μυαλό κάποιοι δίνουν ή επιδιώκουν “ραντεβού” σε πολιτικές εκδηλώσεις που κατά τ’ άλλα τους αφορούν ως σκεπτόμενα όντα; Δεν είμαστε αεροβάμονες. Δεν θεωρούμε ότι τα όσα συνέβησαν στην Ιστανμπούλ μπορούν να συμβούν το ίδιο εύκολα και εδώ. Αλλά ίσως είναι καιρός τα προοδευτικά κομμάτια της κάθε κερκίδας να αρχίσουν να σκέφτονται σοβαρότερα κάποια πράγματα και τις συνέπειες των επιλογών τους. Η υιοθέτηση μιας πολιτικής ταμπέλας, και δη της αντιφασιστικής, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως άλλοθι.
“BiberGaziOley”…
…ήταν το σύνθημα που φώναζαν ρυθμικά οι διαδηλωτές στην Ταξίμ από ένα σημείο και μετά. “Δακρυγόνο ολέ” δηλαδή. Κάτι παρόμοιο ακουγόταν παλιότερα και στα μέρη μας: “Δεν αντέχω και ξενερώνω ρίξτε ένα δακρυγόνο”. Δεν είναι η πρώτη ούτε η τελευταία φορά που η μελωδία και ο ρυθμός των γηπεδικών συνθημάτων γίνονται κτήμα μιας ολόκληρης πορείας. Ποιος ξεχνάει άλλωστε το “εεε, οοο, πάρτε το μνημόνιο και φύγετε από ‘δω”; Η πολυπληθής και μαχητική στάση των οπαδών στα οδοφράγματα γύρω από την Ταξίμ, αλλά και σε άλλες περιοχές της πόλης και της επικράτειας, έκανε πολλούς να τους βγάλουν το καπέλο και να εκπλαγούν από τη συνεννόηση και την οργάνωσή τους. Όπως ακριβώς συνέβη και πριν δύο χρόνια κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης (για περισσότερα δείτε το αφιέρωμα που κάναμε στο πέμπτο τεύχος μας) και την συμβολή των οπαδών στις απανταχού εξεγέρσεις. Στην Αίγυπτο για παράδειγμα πολλοί διαδηλωτές δήλωναν πιο ασφαλείς με τους οπαδούς στο πλευρό τους μιας και οι τελευταίοι ήξεραν από οδομαχίες και μπορούσαν να κρατήσουν μακριά την αστυνομία. Η οργάνωση που επικρατεί στους συνδέσμους και στα πέταλα βγήκε και στον δρόμο. Έτσι, στην περιοχή Μπεσικτάς, οι οπαδοί της ομώνυμης τοπικής ομάδας, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην οργάνωση των οδοφραγμάτων και της αντίστασης γενικότερα. Όπως οι παρέες οπαδών που βλέπουμε στις διαδηλώσεις στην Αθήνα να επιτίθενται στην αστυνομία και να μην διασπώνται εύκολα. Το αίσθημα της αλληλεγγύης και της συντροφικότητας είναι πολύ δυνατό σε τέτοιες ομαδοποιήσεις. Στα όρια της τυφλής εμπιστοσύνης θα λέγαμε. Και για αυτό βλέπουμε τέτοια συνοχή και ομαδικότητα. Από την άλλη βέβαια, στα μέρη μας, μεγάλο κομμάτι των οπαδών που συγκρούεται στο δρόμο κατεβαίνει μόνο για αυτό και έτσι βάζει από μόνο του τα όρια στην επικοινωνία με άλλους διαδηλωτές. Αυτό δεν το είδαμε να συμβαίνει στα Τουρκία. Και για να μην είμαστε τελείως άδικοι, δεν το είδαμε να συμβαίνει και στα μέρη μας το Δεκέμβρη του ’08. Αλλά ήταν πολύ εμφανές στις απεργίες που ξεσπούσαν συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής. Αυτό βέβαια έχει να κάνει και με μια γενικότερη στάση που αποπνέουν οι συγκρούσεις στους ελληνικούς δρόμους και δεν χρειάζεται να το αναλύσουμε εδώ.
Τα (συστημικά) Μέσα δεν είναι το μήνυμα
Η πρωτόγνωρη, λοιπόν, εικόνα οπαδών διαφορετικών ομάδων να πορεύονται μαζί απασχόλησε, όπως ήταν φυσικό, τον Τύπο. Τόσο τον τούρκικο και τον ελληνικό όσο και το διεθνή. Δεν μπορούσαν να κρύψουν την έκπληξή τους για αυτό που έβλεπαν. Εκείνη τη στιγμή κατέρρεαν όλα τα στερεότυπα που έχουν χτιστεί γύρω από τους οπαδούς. Ότι δεν νοιάζονται για κάτι άλλο εκτός από την ομάδα τους, ότι το μόνο που ξέρουν να κάνουν καλά είναι να σκοτώνονται μεταξύ τους και πολλά άλλα τέτοια κλισέ -που έχουν όμως μια κάποια βάση. Άλλωστε, την ίδια έκπληξη είδαμε και εδώ τον Δεκέμβρη του ’08 και τις αντιδράσεις των Ελλήνων οπαδών στα γήπεδα, αλλά και στον πρώτο χρόνο του Μνημονίου και τα πανό που ανέβηκαν σε διάφορα γήπεδα της χώρας. Ενωτικά γεγονότα σαν αυτά είναι δύσκολο να τα διαχωριστεί το σύστημα και για αυτό θα καταφύγει στη συκοφάντησή τους. Ακόμα θυμόμαστε πως οι οπαδοί του ΠΑΟ που συγκρούστηκαν με τις αστυνομικές δυνάμεις έξω από το ΟΑΚΑ στις 6 Δεκέμβρη του ’09 βαφτίστηκαν αντιεξουσιαστές. Τι πιο βολικό για να αποπροσανατολίσεις τον κόσμο και να δείξεις ότι οι οπαδοί δεν μπορούν να συγκρουστούν για άλλα γεγονότα πλην αυτών που αφορούν την ομάδα τους. Ωστόσο, η άνθιση των social media δεν μπορούσε να παραβλεφθεί. Η δύναμη των νέων μέσων ενημέρωσης και δικτύωσης δεν πρέπει να μας αφήνει ασυγκίνητους. Πλέον, η πληροφορία δεν έρχεται μόνο από πάνω. Και για αυτό τα παραδοσιακά και συστημικά μέσα ενημέρωσης δεν μπορούν εύκολα να χειραγωγήσουν τη γνώμη του αναγνωστικού κοινού. Έτσι, πολλές από τις φωτογραφίες και τα βίντεο με οπαδούς και των τριών ομάδων έκαναν το γύρο του κόσμου πρώτα μέσα από τα social media. Είναι καιρός λοιπόν να αντιληφθούμε τη δύναμη του λόγου μας και να αυξήσουμε τα αθλητικά και οπαδικά έντυπα που θα μιλούν για εμάς, τους φιλάθλους και τους οπαδούς, το παιχνίδι, τη σύνδεσή του μέσα (κερκίδα) με το έξω (η κοινωνία και οι αγώνες της) και την κουλτούρα μας. Ήδη σε κάποιες πόλεις της χώρας σύνδεσμοι και γκρουπ βγάζουν τα δικά τους έντυπα. Ας τους ακολουθήσουν και οι υπόλοιποι.
Μια μικρή σημείωση…
Ο … που μας παραχώρησε τη συνέντευξη που φιλοξενούμε στις παρακάτω σελίδες μιλά κριτικά για τη στάση των κομμάτων της Αριστεράς απέναντι στους οπαδούς. Πρόκειται για ένα ζήτημα που άπτεται πολλών παραγόντων και χρίζει πολλών αναλύσεων. Και κυρίως, είναι μια μεγάλη κουβέντα με την οποία θέλουμε να ασχοληθούμε επισταμένα κάποια στιγμή γιατί και στην Ελλάδα η στάση των κομμάτων της Αριστεράς και του αναρχικού χώρου με τους οπαδούς είναι αρκετά “οπορτουνίστικη”. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα μεγάλο κομμάτι των οπαδών να εχθρεύεται την πολιτική συλλογικοποίηση και έτσι να μην είναι εφικτός κανένας διάλογος παρά τις καλές προ(ϋπο)θέσεις ανά καιρούς. Θα επανέλθουμε κάποια άλλη στιγμή αναλυτικότερα.
…πριν κλείσουμε
Να κλείσουμε τονίζοντας ξανά (και ξανά και ξανά) τη σημασία να ξεπερνιούνται οι αγκυλώσεις των διαφορετικών χρωμάτων μπροστά σε γεγονότα που μας αφορούν όλους. Γεγονότα οπαδικά (π.χ. απαγόρευση μετακινήσεων, ιδιώνυμο, ακριβά εισιτήρια) και πολιτικά/κοινωνικά (π.χ. μνημόνια, αντικαθεστωτικές εξεγέρσεις). Μπροστά σε γεγονότα που απαιτούν αλληλοσεβασμό, σύμπραξη και αλληλεγγύη γιατί αυτά που διακυβεύονται (π.χ. ως οπαδοί να γίνουμε απλά καταναλωτές, να φτωχύνουμε και άλλο ως εργάτες) είναι σπουδαιότερα από αυτά που (θα) μας χωρίζουν. Τα γεγονότα στην Τουρκία έδειξαν αυτό ακριβώς: ΜΟΝΟ ΕΝΩΜΕΝΟΙ ΓΡΑΦΟΥΜΕ ΙΣΤΟΡΙΑ.