Πολλές φορές, όταν αναφερόμαστε σε αθλητικά δρώμενα και ειδικά σε διοργανώσεις παγκόσμιας εμβέλειας, μας γεννάται η απορία αν όχι η ανάγκη να μάθουμε ποιους μηχανισμούς χρησιμοποιούν οι αθλητές προκειμένου να αποδώσουν τα μέγιστα και να κατακτήσουν την κορυφή. Είναι η διατροφή, το ασκησιολόγιο, η καθημερινή πολύωρη προπόνηση αρκετά; Τι το διαφορετικό έχουν; Τα παραδείγματα εξεχουσών περιπτώσεων είναι αναρίθμητα ,όμως εάν σας έλεγα πως υπάρχει ένα κοινό σημείο μεταξύ αθλητών και μη αθλητών, το οποίο να συναντάται σε καθημερινή βάση και από τις δύο αυτές ομάδες ανθρώπων τότε πιθανολογώ πως το πρώτο σας αίσθημα θα ήταν αυτό της δυσπιστίας. Και πολύ λογικό, μιας και τα θέματα ψυχικής υγείας δεν συζητούνται ανοικτά, αποτελούν ταμπού, είτε είναι κάποιος αθλητής εγνωσμένης αξίας είτε είναι κάποιος εκτός αθλητικού πλαισίου.
Ομολογώ πως όταν ξεκίνησα να γράφω αυτό το κείμενο στο μυαλό μου είχα την περίπτωση της Liz Cambage και την απόφασή της να μην συμμετάσχει με την εθνική ομάδα της Αυστραλίας στο Ολυμπιακό τουρνουά μπάσκετ γυναικών λόγω κάποιων θεμάτων ψυχικής υγείας όπως η ίδια δήλωσε. Στην ανακοίνωση που ανάρτησε στον προσωπικό της λογαριασμό στο twitter[1] ανέφερε μεταξύ άλλων πως ήρθε αντιμέτωπη με κρίσεις πανικού, διαταραχές ύπνου αλλά και διατροφικές, ως αποτέλεσμα της υπερέκθεσης και της πίεσης για να αποδώσει τα μέγιστα σε μια τόσο μεγάλη διοργάνωση που κατ’ επέκτασιν θα την οδηγούσαν στην κατάρρευση.
Αυτό όμως που μου έκανε ακόμη μεγαλύτερη εντύπωση, διαβάζοντας το κείμενο της στο Players Tribune[2], ήταν πως όλο αυτό δεν ήταν κάτι καινούργιο για εκείνη. Εξηγώντας λεπτομερώς πώς βιώνει η ίδια κατά καιρούς τα ζητήματα ψυχικής υγείας αλλά και πώς οδηγήθηκε στο να λυγίσει αρκετές φορές πνευματικά, υπογραμμίζει πως ένας ειδικός για θέματα ψυχικής υγείας είτε αυτός είναι ψυχοθεραπευτής, είτε ψυχολόγος είτε ακόμη και κοινωνικός λειτουργός είναι τόσο απαραίτητος όσο ένας φυσιοθεραπευτής. Ένας αθλητής δεν θα μπορέσει να αποδώσει στο μέγιστο βαθμό εάν είναι μόνο σωματικά έτοιμος αλλά όχι πνευματικά. Μάλιστα προς ενίσχυση του παραπάνω ισχυρισμού μπορούμε να προβάλλουμε το επιχείρημα που πολλοί αθλητές ομαδικών αθλημάτων αναφέρουν και έγκειται στην φράση: «δεν είμασταν έτοιμοι πνευματικά» , το οποίο μπορεί να μεταφραστεί και απλουστευτικά ως πήγαμε στην πηγή αλλά δεν ήπιαμε νερό.
Δεν είναι όμως η Cambage η μοναδική αθλήτρια τέτοιας αναγνωρισιμότητας και βεληνεκούς η οποία ήρθε αντιμέτωπη με ζητήματα ψυχικής υγείας. Ενδεικτικά μπορούν να αναφερθούν ο μύθος της κολύμβησης Michael Phelps o οποίος είχε κατάθλιψη, τάσεις αυτοκτονίας ενώ είχε στραφεί και στο αλκοόλ, πριν από επτά περίπου χρόνια. Η Ronda Rousey, μια εκ των κορυφαίων αθλητριών ΜΜΑ όταν μετά την ήττα της από την Holly Holm τον Νοέμβριο του 2015, η οποία κατάφερε να την αποκαθηλώσει και από το βάθρο της πρωταθλήτριας, εμφάνισε και αυτή αυτοκτονικές τάσεις. Μάλιστα ο πατέρας κι ο παππούς της αυτοκτόνησαν στο παρελθόν. Ακόμη οι αστέρες του ΝΒΑ, DeMar DeRozan και Κevin Love οι οποίοι μίλησαν ανοιχτά και ενθάρρυναν τον δημόσιο διάλογο για τις διάφορες ψυχικές νόσους προσπαθώντας να δείξουν πως ακόμη και εάν απολαμβάνουν πράγματα που «καθημερινοί» άνθρωποι θα επιθυμούσαν, όπως χρήματα και φήμη, η αλήθεια, μόλις έκλειναν οι πόρτες και έσβηναν τα φλας, ήταν πολύ διαφορετική.[3] Τέλος, η Serena Williams, η κατά πολλούς κορυφαία τενίστρια όλων των εποχών η οποία είχε συμπτώματα επιλόχειας κατάθλιψης.
Προσφάτως στους Ολυμπιακούς αγώνες του Τόκυο η Simone Biles η οποία αποφάσισε να μην δώσει το παρόν σε όλα τα αγωνίσματα στην ενόργανη γυμναστική, αμυνόμενη της στάσης της πως και οι αθλητές είναι άνθρωποι, εξηγώντας ταυτόχρονα πως η πίεση για την απόδοση η οποία θα πρέπει να αποφέρει ένα μετάλλιο – να αγγίξει το τέλειο σετ θα λέγαμε – αλλά και το αίσθημα ανασφάλειας που ένιωθε ότι δεν θα τα καταφερει· δεν μπορούσε να το παραβλέψει. [4] Ομοίως η εκκεντρική Αμερικανίδα σφυροβόλος Raven Saunders η οποία σώθηκε – κυριολεκτικά – παίρνοντας τη σωστή στροφή κατά πως φάνηκε στο τέλος. [5] Η κορυφή του παγόβουνου, κατά την άποψή μου, ήταν η άρνηση της Naomi Osaka να προχωρήσει στην συνέντευξη τύπου του Γαλλικού Open. Πολλοί επικριτές της, της προσέδωσαν χαρακτηρισμούς όπως σνομπ και μπλαζέ. Η ίδια όμως είχε διαφορετική άποψη: προστάτευσε τον εαυτό της από κάτι το οποίο θα ήταν επιβλαβές για την ίδια.[6] Το αίμα που ήθελαν οι δημοσιογράφοι λοιπόν δεν χαρίστηκε στο κοινό και η Osaka βγήκε πιο δυνατή μέσα από όλο αυτό τον ντόρο που δημιουργήθηκε εκείνη την περίοδο.
Ο σκοπός αυτού του κειμένου δεν είναι ούτε η δημοσιογραφική καταγραφή αθλητών με ζητήματα ψυχικής υγείας, και αντίστοιχων περιστατικών, αλλά ούτε και κάποια βαθιά ακαδημαϊκή προσέγγιση του θέματος – άλλωστε στο τέλος αυτού θα παρατεθεί σύνδεσμος με αρκετές πληροφορίες και γραφήματα για όσους ενδιαφέροντα για μια εις βάθος μελέτη. Αυτό που με παρακίνησε να γράψω ήταν το πώς, το γιατί και το γιατί τώρα.
Τα ευρήματα των στατιστικών ποικίλλουν αλλά ταυτόχρονα είναι και αμείλικτα. Το 34% των αθλητών που βρίσκονται στην ελίτ και το 26% των βετεράνων έχουν αντιμετωπίσει ή αντιμετωπίζουν ακόμη κρίσεις πανικού και κατάθλιψης.[7] Δεν ήταν λίγοι εκείνοι οι οποίοι στο παρελθόν κατέφευγαν στα ναρκωτικά ή το αλκοόλ φοβούμενοι τον στιγματισμό, ότι θα χαρακτηριστούν αδύναμοι ή τρελοί. Άλλωστε με αυτό το στερεότυπο δεν μεγαλώσαμε; Ότι ένας αθλητής είναι άτρωτος και έχει ικανότητες οι οποίες φτάνουν τα όρια του υπερφυσικού; ΤΡΙΧΕΣ! Και παρακαλώ να με συγχωρέσετε για το λαϊκό του όρου. Η πανδημία ήταν ένας εφιάλτης για όλο τον πλανήτη, μια νέα συνθήκη, μια ταφόπλακα για τον ερασιτεχνικό αθλητισμό – ειδικά στην Ελλάδα – αλλά και ένα ισχυρό πλήγμα σε πολλούς επαγγελματίες αθλητές. Όταν επηρεάζεται η ψυχολογία και το πνεύμα ενός αθλητή δεν μπορεί να αποδώσει το μέγιστο όσο καλά προετοιμασμένος και να είναι σωματικά. Η αρμονία αυτών των δύο είναι που γεννά τις μεγάλες επιδόσεις.
Πώς μπορεί λοιπόν να βρει κάποιος συναισθηματική πληρότητα όταν βρίσκεται μακριά από αυτό που αγαπά και έχει αφιερώσει την ζωή του σε αυτό; Πώς μπορεί ένας αθλητής να προσαρμοστεί σε μια νέα καθημερινότητα η οποία άλλαξε – και μάλιστα βίαια κατά την διάρκεια των lockdowns; Σίγουρα με την βοήθεια των ειδικών οι οποίοι πλέον είναι πιο απαραίτητοι από ποτέ. Οι ψυχολόγοι έχουν την ίδια βαρύνουσα σημασία με τους γιατρούς και τους φυσιοθεραπευτές, πράγμα το οποίο συνειδητοποίησαν στις ΗΠΑ για αυτό και η Ολυμπιακή τους αποστολή φρόντισε να συμπεριλάβει ψυχιάτρους, ψυχολόγους ακόμη και κοινωνικούς λειτουργούς. [8]
Το διάστημα από τα μέσα Μαρτίου μέχρι τον Αύγουστο του 2020 το 22,5% των επαγγελματιών αθλητών ένιωθε κατάθλιψη και 27,9% άγχος και πίεση. Στην εποχή προ-κορονοϊού τα ποσοστά ήταν 3,9% και 4,7% αντίστοιχα. [9]
Δεν οφείλεται όμως μόνο στην πανδημία η πνευματική κατάρρευση ενός αθλητή. Υπάρχουν αθλητικής και γενικής φύσεως παράγοντες που συμβάλλουν στα παραπάνω, όπως οι τραυματισμοί, μια κακή εμφάνιση, η εξάντληση από την υπερβολική προπόνηση, το κακό κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον, οι τραυματικές διαπροσωπικές σχέσεις αλλά και οι ανωμαλίες στον ύπνο. Το κερασάκι στην τούρτα είναι η μη αναφορά τέτοιων περιστατικών υπό τον φόβο του στιγματισμού[10], την έλλειψη προσωπικής φροντίδας, προηγούμενες αρνητικές εμπειρίες,[11] το βεβαρυμμένο πρόγραμμα, την ανησυχία ότι δεν θα γίνουν αποδεκτοί από την υπόλοιπη αθλητική κοινότητα αλλά και την κακή πολλές φορές οικονομική κατάσταση, ιδίως στους φοιτητές – αθλητές.
Ολοκληρώνοντας την ενότητα των λοιπών παραγόντων πέραν του COVID – 19 για την κατάρρευση ενός αθλητή θα ήθελα να σημειώσω και την αμφισημία του δίπολου ατομικό/συλλογικό άθλημα. Οι αθλητές οι οποίοι έχουν αφοσιωθεί σε κάποιο ατομικό άθλημα τείνουν να επωμίζονται όλο το βάρος μιας αποτυχημένης προσπάθειας ή τουλάχιστον ενός αποτελέσματος το οποίο οι ίδιοι δεν το θεωρούν επιθυμητό. Άλλωστε η έννοια της αποτυχίας στον αθλητισμό ενέχει και φιλοσοφικές προεκτάσεις όσο επαγγελματικά και στερεοτυπικά να το δει κανείς. Άρα η χαρά/επιβράβευση και η λύπη/επίκριση είναι προσωπική υπόθεση – βέβαια στο ποσοστό που ορίζει και αντέχει κανείς. Στα ομαδικά σπορ υπάρχουν πολλοί νικητές, όχι μόνο ένας, κάτι το οποίο αυτόματα μπορεί να συμπαρασύρει τα μέλη μιας ομάδας στο ευχάριστο αίσθημα της ικανοποίησης ακόμη και εάν αυτό δεν μπορεί να είναι ο απόλυτος κανόνας.
Συμπερασματικά λοιπόν, εν έτη 2021 καλούμαστε (προτρεπτικά) να μιλήσουμε για όλα όσα μας βασανίζουν, να μην τα κρύβουμε κάτω από το χαλί, σπάζοντας φούσκες, στερεότυπα και απομυθοποιώντας όλες εκείνες τις θεωρίες για τα αισθήματα περί μη τρωτότητας και ισχύος, ότι δηλαδή τίποτα δεν μπορεί να μας βλάψει. Οι αθλητές τον 21ο αιώνα εκφράζονται ολοένα και πιο συχνά διαθέτοντας όλες εκείνες τις απαραίτητες πλατφόρμες και τους διαύλους επικοινωνίας τους οποίους οι προπάτορες τους δεν είχαν. Αποκτούν φωνή, επιχειρώντας να σπάσουν το κλισέ ότι είναι μόνο καλοί γύρω από ζητήματα του αθλητισμού, αποτελώντας παράδειγμα προς μίμηση. Πώς λοιπόν μπορούμε να είμαστε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας εάν δεν φροντίσουμε πρώτα την ψυχή μας;
Εμμανουήλ Σ. Καρούσος
Κοινωνιολόγος – Κοινωνικός Ανθρωπολόγος
Υπό τους ήχους:
Geto Boys, Mind Playing Tricks On Me |“We Can’t Be Stopped”
*Για μια πληρέστερη παρουσίαση των γραφομένων παρακάτω παρατίθενται δύο σύνδεσμοι από τον υπογράφοντα το κείμενο:
-
Chang C. J., & Putukian M., & Aerni G., & Diamond A. B., & Hong, E. S., & Ingram Y.M., & , Reardon C. L., & Wolanin A. T., “Mental Health Issues and Psychological Factors in Athletes: Detection, Management, Effect on Performance, and Prevention: American Medical Society for Sports Medicine Position Statement”, Clinical Journal of Sport Medicine, March 2020 – Volume 30 – Issue 2 – p e61-e87. https://journals.lww.com/cjsportsmed/fulltext/2020/03000/mental_health_issues_and_psychological_factors_in.8.aspx
· TEDx Talks (2017, June 2), Athletes and Mental Health: The Hidden Opponent | Victoria Garrick | TEDxUSC,]. [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=Sdk7pLpbIls
Βιβλιογραφικές Πηγές:
Άρθρα:
-
Athletes and Mental Health, sparlinmentalhealth.com, 17/1/2020, Ανακτήθηκε από: What 7 Athletes Have Shared About Their Mental Health Journeys (sparlinmentalhealth.com)
-
Cambage L., DNP – Mental Health, ThePlayersTrbune.com, 11/8/2019, Ανακτήθηκε από: DNP-Mental Health (theplayerstribune.com)
-
Fielding S., Facing Mental Health Challenges as an Olympic Athlete, com, 21/7/2021, Ανακτήθηκε από: Facing Mental Health Challenges as an Olympic Athlete (verywellmind.com)
-
Gregory S., ‘This Will 100% Save Somebody’s Life.’ Athletes See a Turning Point for Mental Health After Naomi Osaka Takes a Stand at the French Open, com, 2/6/2021, Ανακτήθηκε από: How Naomi Osaka Is Destigmatizing Mental Health in Sports | Time
-
Jenkins S., Chamique Holdsclaw confronts her ‘little secret’ of depression,com, 17/5/2012, Ανακτήθηκε από: Chamique Holdsclaw confronts her ‘little secret’ of depression – The Washington Post
-
Lewis S., Simone Biles opens up about withdrawal from Olympic competitions: “I don’t think you realize how dangerous this is”, com, 30/7/2021, Ανακτήθηκε από: Simone Biles opens up about withdrawal from Olympic competitions: “I don’t think you realize how dangerous this is” – CBS News
· Liz Cambage withdraws from Tokyo Olympics due to mental health concerns, skysports.com, 20/7/2021, Ανακτήθηκε από: Liz Cambage withdraws from Tokyo Olympics due to mental health concerns | Olympics News | Sky Sports
-
Park A., How Olympians Are Fighting to Put Athletes’ Mental Health First, com, 22/7/2021, Aνακτήθηκε από: How Olympians Are Fighting to Put Athletes’ Mental Health First | Time
-
6 Former & Current Professional Athletes with Mental Illness, com, Ανακτήθηκε από: 6 Former & Current Professional Athletes with Mental Illness – Vertava Health