Αλμπέρ Καμύ: «Όλα όσα ξέρω με σιγουριά περί ηθικής και υποχρεώσεων, τα οφείλω στο ποδόσφαιρο».
Εκείνο το ζεστό μεσημέρι της 22ας Ιουνίου του 1986, στην πόλη του Μεξικό, η μπάλα Azteca, συνονόματη του σταδίου το οποίο φιλοξενούσε τον αγώνα, είχε μια κάποια αγωνία, που όσο περνούσαν τα δευτερόλεπτα για το σφύριγμα της έναρξης του δευτέρου ημιχρόνου, μεγάλωνε. Ήξερε πως θα ήταν στο επίκεντρο της προσοχής. Είχε μόλις αντικαταστήσει την πανομοιότυπη μπάλα της έναρξης του πρώτου ημιχρόνου και στολισμένη με μοτίβα από τοιχογραφίες Αζτέκων και τριάντα και δύο ραφές, δεν μπορούσε να αποφύγει να νιώθει κομμάτι ψηλομύτα. Κόμπαζε πως ήταν η πρώτη εξολοκλήρου συνθετική μπάλα που χρησιμοποιήθηκε ποτέ σε Mουντιάλ, κι έτσι ήταν. Η πιο ντελικάτη που είχε κυλήσει ποτέ σε χορτάρι, το σφαιρικό της σώμα, ήταν το πιο τέλειο είχε δημιουργήσει ποτέ άνθρωπος και μέχρι εκείνη τη στιγμή, όλες σαν και εκείνη, είχαν εισπράξει εγκωμιαστικά σχόλια στα παιχνίδια που είχαν χρησιμοποιηθεί, καθώς ήταν ιδιαίτερα βοηθητικές ως προς το θέαμα, σε ένα Μουντιάλ που έμελλε να μνημονεύεται ως ένα από τα πιο σπουδαία που έγιναν ποτέ. Καμάρωνε λοιπόν για τα στολίδια που κουβαλούσε στο σφαιρικό της σώμα κι ούτε που την πολυένοιαζε πως ήταν μία στα πολλά εκατομμύρια που βγήκαν από το εργοστάσιο, μοναδική ένιωθε και ήταν σίγουρη πως αν και εκείνη ήταν αυτή που θα έβγαινε για πρώτη φορά υπό το φως των προβολέων (αν και το ματς είπαμε, γινόταν μεσημέρι), οι ποδοσφαιριστές ήταν εκείνοι που θα έτρεμαν, ιδίως οι λιγότερο ταλαντούχοι, όχι εκείνη.
Στη σύντομη ζωή της, δεν είχε ποτέ φυσικά ακούσει για την κόντρα των Αργεντίνων με τους Βρετανούς (και άρα με τους Άγγλους), μια κόντρα που είχε τις ρίζες της στις αποικιοκρατικές πρακτικές της Μεγάλης Βρετανίας στη νοτιομερικάνικη ήπειρο, αποικιοκρατικές πρακτικές που συνέχισαν με τη μορφή πολιτικής επιρροής ακόμα και μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Επιπροσθέτως, πολλοί Βρετανοί συνέχισαν να βρίσκονται στη χώρα, αποτελώντας μέρος μιας μεγαλοαστικής τάξης η οποία πήγαινε σε ιδιωτικά σχολεία και ζούσε ζωές ιδιωτικές. Ένας άλλος κόσμος, μέσα στον κόσμο τους. Έτσι το έβλεπαν οι Αργεντίνοι και το μίσος φούντωνε.
Η μπάλα δεν γνώριζε τίποτα από όλα αυτά, ούτε και φυσικά ποτέ της είχε ακούσει για το περιοδικό El Gráfico και πώς αυτό, μέσα από τις σελίδες του, συντηρούσε και δυνάμωνε αυτό το μίσος των καταπιεζόμενων ενάντια στον καταπιεστή, μεταφέροντάς το στον χώρο του ποδοσφαίρου. Ακόμα και τα ποδοσφαιρικά τους στiλ ήταν τελείως διαφορετικά και αντικατόπτριζαν πλήρως τους δύο διαφορετικούς κόσμους από τους οποίους προέρχονταν. Αν η Azteca μπορούσε να βρεθεί έστω για πέντε λεπτά σε εκείνη την εποχή, θα το καταλάβαινε αμέσως. Μα ήταν άλλοι καιροί εκείνοι, σίγουρα δεν έκαναν για αυτή την μπάλα, ήταν καιροί για κουρέλια.
Και το ημερολόγιο έλεγε 1928, όταν ο Μποροκοτό, o αρχισυντάκτης του El Gráfico, σε ένα κείμενό του, περιέγραψε τη μορφή η οποία θα μπορούσε να απεικονιστεί ως το πνεύμα του αργεντίνικου ποδοσφαίρου. Κάτι που ούτε που θα μπορούσε να το φανταστεί η Azteca, μίλια τη χώριζαν τόσο χιλιομετρικά όσο και χρονικά από το συγκεκριμένο σκεπτικό. Μάλιστα ο Μποροκοτό, σε ένα εξαιρετικό κείμενο, περιέγραψε το παιδί (pibe), γέννημα της εργατικής τάξης, μεγαλωμένο στους δρόμους και τις αλάνες, που θα ενσάρκωνε ως άγαλμα, την ιδέα του για το αργεντίνικο ποδόσφαιρο. Ή για να το πούμε με τα λόγια του ίδιου:
ένα αγόρι (pibe) με βρώμικο πρόσωπο και μια τούφα μαλλιών που επαναστατεί κατά της χτένας· με ευφυή, περιπλανώμενα, παραπλανητικά, πειστικά μάτια κι ένα αστραφτερό βλέμμα που φαίνεται να υπονοεί ένα πικαρέσκο χαμόγελο που το στόμα του δεν καταφέρνει ακριβώς να σχηματίσει, γεμάτο όπως είναι με μικρά δόντια διαβρωμένα από το χθεσινό ψωμί. Τα παντελόνια του είναι μερικά μετά βίας ραμμένα μπαλώματα· το γιλέκο του έχει αργεντίνικες ρίγες, με χαμηλή λαιμόκοψη και πολλές τρύπες ανοιγμένες από τα αόρατα ποντίκια της φθοράς… Τα γόνατά του καλυμμένα με κρούστες πληγών που έχουν απολυμανθεί από τη μοίρα· τα πόδια του γυμνά ή φορώντας παπούτσια οι τρύπες των οποίων στα δάχτυλα υποδεικνύουν πως έχουν δημιουργηθεί από τα πολλά σουτ. Η στάση του πρέπει να είναι χαρακτηριστική· πρέπει να δείχνει σαν να ντριμπλάρει μια μπάλα από κουρέλια.
Και ίσως ήταν τόση η ανάγκη των Αργεντίνων για τον pibe που ποτέ δεν σαρκώθηκε σαν άγαλμα, που 32 χρόνια μετά, γεννήθηκε σαν Ντιέγκο Αρμάντο Μαραντόνα και διαφορετικά, δεν θα μπορούσε να συμβεί. Μα η μπάλα δεν ήξερε ακόμα τίποτα από όλα αυτά. Ούτε και γνώριζε πως το παρατσούκλι του Αργεντίνου με το 10 στην πλάτη που έκανε τη σέντρα για το δεύτερο ημίχρονο, ήταν ήδη pibe d’oro. Ένα χρυσό παιδί δηλαδή, το πιο πολύτιμο όλων. Ήταν μια μπάλα και δεν θα μπορούσε να έχει ιδέα από γεωγραφία και πού βρίσκονταν κάποια νησιά ονόματι Φώκλαντ, κι ούτε ποτέ θα την απασχολούσαν έννοιες όπως ο ιμπεριαλισμός. Δεν ήταν η δουλειά της αυτή.
Από την πρώτη του ανάσα, ο νεαρός Ντιέγκο ταίριαξε γάντι στο πετσί του ρόλου. Φτωχή οικογένεια, ποδόσφαιρο στις αλάνες κι ύστερα στις ακαδημίες, στερήσεις ένα σωρό, δουλειές του ποδαριού, χιλιόμετρα κι άλλες στερήσεις μα ήδη στα δεκάξι, φεγγοβολούσε. Θαρρείς και όλα έγιναν για να βρεθεί εκείνο το μεσημέρι της 22ας Ιουνίου του 1986 σε αυτό το γήπεδο. Θαρρείς πως ήταν εκεί, για να εκπληρώσει μια προφητεία. Να γίνει ο από μηχανής Θεός, δίνοντας λύση στο δράμα, κερδίζοντας την παντοτινή αθανασία του. Θαρρείς πως ήρθε για να τρυπήσει κάποιο αόρατο ταβάνι.
Η διαίσθηση της Azteca κινούνταν σίγουρα προς την σωστή κατεύθυνση. Όλοι οι υπόλοιποι θα ήταν κομπάρσοι. Ήταν εκείνη και αυτός με το 10 στην πλάτη και την μπλε φανέλα. Μόνο που όση διαίσθηση και αν διέθετε, ήταν κομμάτι αδύνατο να προβλέψει αυτό που θα ακολουθούσε:
Μετά από ένα αναγνωριστικό για την μπάλα και ισορροπημένο για τους παίχτες πρώτο πεντάλεπτο στο δεύτερο ημίχρονο, η Αργεντινή είχε ανεβάσει ήδη στροφές και οι Άγγλοι παίχτες, ακολουθώντας αυτό το πανάρχαιο ένστικτο αυτοσυντήρησης, χάριζαν λίγα μέτρα στο γήπεδο, ελπίζοντας πως αυτό θα είναι αρκετό. Το ρολόι δείχνει 50:17, όταν ο Μαραντόνα έρχεται σε επαφή με την Azteca στο κέντρο του γηπέδου και αγγίζοντάς τη μονάχα όσο ήταν απαραίτητο, ξεκινά να εφορμά σχεδόν κάθετα, με σκοπό να τρυπήσει την κεντρική αμυντική διάταξη των Άγγλων. Κάνει τις απαραίτητες ντρίμπλες και στο ημικύκλιο της περιοχής, προσπαθεί να περάσει την μπάλα δεξιά στον Βαλντάνο. Μα, παρεμβάλλεται το πόδι του Γκλεν Χοντλ, η μπάλα χωρίς να καταλάβει πως βρίσκεται στον αέρα, περίπου στο ύψος του πέναλτι, διεκδικίσιμη μεταξύ του γκολκίπερ Σίλτον και του γαλάζιου δεκαριού που έδειχνε τόσο μικρός μπρος στον γεροδεμένο τερματοφύλακα. Κι ούτε κατάλαβε η μπάλα πώς άρχισε να μεγαλώνει καθώς την πλησίαζε κι ούτε κατάλαβε πως στα δίχτυα βρέθηκε από μια γροθιά, ενώ περίμενε στην αγκαλιά του Άγγλου να βρεθεί.
Από κει και πέρα και για τα επόμενα 229 περίπου δευτερόλεπτα, όσα μεσολάβησαν, θα τα θυμάται σαν να ξύπνησε μετά από μια νύχτα μέθης και χορού. Τη δεύτερη φορά που η μπάλα βρέθηκε στα δίχτυα, το ταξίδι διήρκησε 10,6 δεύτερα, από την ώρα που το γαλάζιο δεκάρι πήρε την Azteca πίσω από το κέντρο του γηπέδου, μέχρι εκείνη να αναπαυτεί ξανά στα δίχτυα του Σίλτον. Κι όμως, χρειάστηκε μόνο δέκα αγγίγματα του ποδιού, δώδεκα χάδια του ποδιού. Κι έτσι η Azteca πολύ σύντομα έμαθε, μέσα σε όλη της τη συντετριμμένη υπεροψία, πως τα χέρια μπορούν να γρονθοκοπούν και τα πόδια να χαϊδεύουν μια μπάλα, γιατί αυτός είναι ο τρόπος των pibe και καλύτερος από όλους είναι ο χρυσός pibe, ο Ντιέγκο Αρμάντο Μαραντόνα.
Το χρονόμετρο του σταδίου, την ώρα του δεύτερου τέρματος, έδειχνε 54:17. Μέσα σε 229 δευτερόλεπτα, είχε καταφέρει να σκοράρει ένα από τα πιο αντικανονικά γκολ στην ιστορία του ποδοσφαίρου κι ύστερα ένα από τα πιο όμορφα. Η Azteca είχε λαθέψει και ήταν η ώρα της αποκαθήλωσης. Θα μπορούσε στη θέση της να είναι ένα πορτοκάλι και πάλι, αυτό που έπρεπε να συμβεί, θα συνέβαινε. Και χρειάστηκαν 229 δευτερόλεπτα. Για το υπόλοιπο του αγώνα, μπορούμε να πούμε για τη μείωση του σκορ από την πλευρά των Άγγλων, μπορούμε να πούμε για δυο ημιτελικούς λίγο μετά ή για τον πιο συναρπαστικό τελικό ίσως στην ιστορία των Μουντιάλ, που στην Αργεντινή κατέληξε. Μα όλα αυτά δεν έχουν καμιά ιδιαίτερη σημασία στην πραγματικότητα. Γιατί την 22α Ιουνίου του 1986, για 229 δευτερόλεπτα, η μπάλα έπαψε να είναι πρωταγωνίστρια, το παιχνίδι του ίδιο έπαψε να είναι το επίκεντρο, ο πλανήτης ολόκληρος, ίσως και να σταματήσει να στρέφει γιατί για 229 δευτερόλεπτα δεν υπήρχε τίποτα πιο σημαντικό από τον Μαραντόνα να σκηνοθετεί δύο εμβληματικές σκηνές, μνημεία του πνεύματος του pibe: το αλήτικο γκολ με το χέρι πηδώντας ψηλότερα από τον Σίλτον, γελώντας με το ασχημάτιστο ειρωνικό γελάκι του Μποροκοτό, καθώς σκόραρε με το χέρι του Θεού, λίγο πριν χορέψει στο ταψί ολόκληρη την Εθνική Αγγλίας για να βάλει αυτό που χαρακτηρίστηκε ως «το γκολ του αιώνα».
Οι τομές διαρκούν λίγο. Παντού. Άρα και στο ποδόσφαιρο. Όλα επέστρεψαν στη θέση τους. Η Γη συνέχισε να γυρίζει, ίσως και ποτέ να μη σταμάτησε. Ο Μαραντόνα έκανε τις επιλογές του κι έζησε σαν λογοτεχνικός ήρωας. Αν με ρωτάτε, πολλά πράγματα δεν θα μπορούσαν να έχουν γίνει διαφορετικά. Ο Μαραντόνα έσκισε το στερέωμα και, σαν άλλος Ίκαρος, το πλήρωσε ακριβά. Η μπάλα, εκείνο το μεσημέρι έχασε τον πρωταγωνιστικό της ρόλο. Ο ίδιος βρέθηκε πάνω από το άθλημα κι αυτή η ύβρις, που ο Μποροκοτό είχε τόσο εύστοχα προφητεύσει, δεν θα μπορούσε να μείνει ατιμώρητη. Η μπάλα επέστρεψε στον ρόλο του πρωταγωνιστή. Αυτή ήταν πάντα η θέση της. Για αυτήν άλλωστε μίλησε κι ο ίδιος ο Μαραντόνα στον αποχαιρετιστήριο λόγο του σε ένα κατάμεστο Μπομπονέρα. La Pelota No Se Mancha ή αλλιώς «η μπάλα δεν βρωμίζει», από ότι κι αν είναι φτιαγμένη, από το καλύτερο συνθετικό υλικό ή από κάποιο πατημένο τενεκεδάκι στο σχολικό διάλειμμα. Η μπάλα δεν βρωμίζει.
Ο Δημήτρης Γκιούλος γεννήθηκε πρόωρα, το 1984. Σπούδασε μαθηματικά, μετάφραση και Ευρωπαϊκό Πολιτισμό. Προς ώρας εργάζεται ως μεταφραστής. Παρόλα αυτά, στα βιογραφικά συνεχίζει να αναφέρεται στον εαυτό του ως προλετάριος του 21ου αιώνα, μιας και έχει δουλέψει σε ποικίλους εργασιακούς κλάδους. Η ποιητική συλλογή Αστικά Δύστυχα (Δεκέμβριος 2020) , καθώς κι η φρέσκια του συλλογή Ακραία Καιρικά Φαινόμενα (Απρίλιος 2023), κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Θίνες
Με πληροφορίες από:
Eric M. Ruiz, «El Pibe del Barrio: Understanding the Latin American archetype and what it means for U.S. Soccer», Howler, 7.4.2017 (https://bit.ly/2L3ZJh1).
Jonathan Wilson, «Child genius Diego Maradona became the fulfilment of a prophecy», The Guardian, 25.11.2020 (https://bit.ly/3taKqo1).